Bên kia tự nhiên và phát triển
Chúng tôi đặt chân đến Điện Biên vào sáng sớm một ngày thứ năm. Trời hơi lạnh và có mưa phùn, nhưng không khí thì có vẻ trong lành hơn so với nội đô Hà Nội. Người đón chúng tôi tại bến xe là hai người chị đến từ nhóm Tiên Phong - Điện Biên. Chúng tôi lên xe và được đưa tới bản Hoong Ca Lếch, nơi mà nhóm Tiên Phong - Điện Biên vừa hoàn thành một sáng kiến địa phương do những người trong bản cùng nhau khởi xướng thực hiện: xây dựng con đường tiếp cận mó nước sạch trên một đoạn rừng gần đó.
Mục đích chúng tôi đến nơi này chủ yếu là để chuẩn bị cho sự kiện tổng kết sáng kiến của nhóm, nhưng cũng một phần là để tận mắt được nhìn thấy thành quả công trình mà nhóm Tiên Phong - Điện Biên đã làm cùng với người dân địa phương. Sau khi nghỉ ngơi và làm quen với mọi người một hồi, chúng tôi chuẩn bị kỹ càng cho chuyến đi thăm mó nước vào đầu buổi chiều.
Chỗ mó nước nằm cạnh một đoạn đường rừng trên sườn núi, cách chỗ chúng tôi nghỉ khoảng chừng 4km. Đường đi toàn đất đá, nhiều khúc quanh co, có đoạn chỉ rộng chỉ vừa đủ cho một xe máy. Ấy vậy mà tôi được các chị kể cho nghe rằng, từ ngày xây công trình nước sạch, ngày nào mọi người cũng lần lượt đi lên đây lấy nước. Bởi nếu so với hồi trước, khi mà con đường mòn lên rừng chỉ đủ cho một người đi qua, với các cành cây vươn ra từ hai bên cánh như muốn bịt mắt, thậm chí quật vào mặt người đi, thì con đường mới đã là dễ đi hơn rất nhiều rồi.
Trước đây, tôi thường nghĩ về việc làm phát triển như một thứ gì đó đối lập với tự nhiên, một sự xâm phạm của con người đến môi trường sinh thái. Khi có một số dự án phát triển quy mô lớn đem đến những sự thay đổi thô bạo trong môi trường và cuộc sống của các cộng đồng địa phương. Tuy nhiên, sáng kiến của nhóm Tiên Phong - Điện Biên đã cho tôi thấy một khả thể khác: một sự hòa hợp giữa con người với thiên nhiên.
Tôi có nghe chị Đỉnh - thành viên của nhóm kể lại, khi bắt đầu hoạt động, mọi người đi hỏi ý kiến của những người trong làng về việc làm ống nước dẫn nước trực tiếp về làng. Tuy nhiên, những người già làng khuyên rằng không nên vì điều đó có thể gây ảnh hưởng đến mạch suối và có thể suối sẽ ngừng chảy.
Từ lời khuyên này, nhóm quyết định chỉ xây dựng mó nước và phát quang đường đi chỉ để người dân dễ dàng hơn khi đi lấy nước, thay vì tác động trực tiếp đến nguồn nước. Khi sự phát triển không nhằm mục đích khai thác cạn kiệt và dẫn đến sự hủy diệt của tự nhiên, mà là sự nương tựa của con người đối với môi trường xung quanh họ. Con đường trong sáng kiến của nhóm chỉ là sự cơi nới vừa đủ để bà con trong vùng ai cũng có thể tiếp cận nguồn nước sinh hoạt, chứ không nhằm mục đích “dẫn nước về bản” hay thuần phục, bắt ép thiên nhiên phải quy phục mình.
Tôi không nghĩ rằng con người nên được nhìn nhận như một chủ thể tách biệt độc lập với tự nhiên, cũng như các hoạt động phát triển của con người luôn nằm ở thế đối lập với thiên nhiên. Con người vẫn luôn là một phần của tự nhiên, và từng hành động của con người đối với thiên nhiên đều là một sự tác động lên chính bản thân mình. Đối với tôi, có lẽ con người ta chỉ có thể khai thác cạn kiệt một vùng đất khi họ tự cho rằng nơi ấy không có một chút gì liên quan đến mình, rằng họ vẫn có thể sống một cuộc sống bình thường mặc cho những tàn phá mà mình gây ra.
Hơn ai hết, chính những người ở địa phương là những người hiểu rõ nhất tầm quan trọng của việc gìn giữ sự cân bằng tự nhiên. Đó là lý do những sáng kiến được xuất phát từ địa phương thường ít mang tính hủy diệt hơn, mà thay vào đó là sự tôn trọng đối với thiên nhiên và có tính chăm sóc. Chăm sóc thiên nhiên và bảo vệ môi trường sinh thái nên được nhìn nhận như là sự chăm sóc cho bản thân mình.
Đây là một số ghi chép của nhân viên iSEE trong quá trình đồng hành cùng sáng kiến của nhóm Tiên Phong - Điện Biên về huy động cộng đồng cùng giải quyết vấn đề địa phương, cụ thể là xây dựng mó nước để người dân có thể tiếp cận nguồn nước suối đã được sử dụng bao đời nay.